Vogel in de vlucht

oktober 2022

Vogel in de vlucht

Deze majestueuze tabakspijp is met zijn ruim twintig centimeter lengte en een gewicht van ruim anderhalve kilo een prachtig voorbeeld voor een ceremoniële tabakspijp. Uit hardsteen gemaakt moet het echt een tour de force zijn geweest een dergelijke stuk te realiseren. Dat is zeker het geval als we bedenken dat dit object stamt uit de Amerikaanse prehistorie, zo’n duizend jaar geleden in een tijd dat men daar nog geen metalen gereedschap kende. De pijp is een uiting van de Mississippi-cultuur, de laatste prehistorische cultuur van Noord-Amerika voor de komst van de Europeanen. De sterk hiërarchische samenleving was goed georganiseerd in diverse steden, waarvan nog slechts hun grafheuvels resteren. Vandaar dat het volk later wel als de mound builders worden aangeduid. Vergelijkbare pijpen zijn inmiddels vaker door Amerikaanse archeologen gevonden. Doorgaans worden dergelijke grootformaat pijpen van steatiet gemaakt, hier lijkt echter sprake van een hardere steensoort. Vooral de baan met kwarts die schuins over de pijpenkop loopt moet veel extra slijptijd gevraagd hebben. Hardsteen laat zich niet eenvoudig bewerken, vandaar dat de vormgeving zich op twee elementen richt: de contouren van het dier neer te zetten om daarna slechts enkele details aan te brengen. Die vormgeving is prachtig gedaan, gestileerd maar krachtig. Met de details had de maker meer problemen. De lijnen langs de vleugels zijn bijvoorbeeld weifelend en minder strak dan je zou hopen. Toch dwingt de prestatie in alle opzichten respect af. Van dit concept zijn enkele varianten bekend, door experts geïdentificeerd als een vliegende valk, zodat er van een type sprake lijkt te zijn. Hoewel de pijp gerookt kan worden met een houten steel die in de staart gestoken wordt, is het duidelijk een rituele pijp, een product bestemd voor een begrafenisplechtigheid. Tijdens dat ritueel werd de pijp vaak mee begraven en duurde het eeuwen eer zij werd herontdekt. Het lijkt een wonder dat het zware object in ongeschonden staat gevonden is, maar dat is wel begrijpelijk als we de hardheid van de steen kennen en het rituele gebruik bedenken. Zo kwam ook deze pijp op een dag tevoorschijn als een artefact van een lang verdwenen traditie.

Amsterdam Pipe Museum APM 24.576



Archief object van de maand